Tiyipjan Éliyup Shéirliri

Ana tilim
___________

Ana tilim,
Muhebbet babida cheksiz yéqimliq,
Jilwidar tilim,
Nepret babida shunche shiddetlik
Zulpiqar tilim.
Millitimizni,
Xislitimizni,
Izzitimizni,
Saqlap kelgen töhpikar tilim.

Ana tilim,
Sen achqan eqliy közimiznimu,
Sen bilen chüshenduq mushu dunyani,
Hem chüshenduq,
Chüshendürduq özimiznimu.
Sen bolghachqa,
Uzaq tarixmu shunchilik yéqin,
Sen bolghachqa,
Nechche ming yilliq abidilerdin
Yangraydu sada,
Chaqnighandek goyaki chéqin.
Sen bolghachqa,
Aldimda hazir hayat ademdek
Shéir oquydu Aprinchur tékin.

Sining bilen
Alemshumul söz qilalidi
Uyghur balisi.
Sende jemlen'gen jewherler bilen
Ilim dunyasini heyretke saldi
Qeshqerining ulugh qamusi.
Séning jilwidar neqishing bilen
Yaraldi nezmilik insaniy destur--
Bowam Yüsüpning Bextnamisi*

Sining" fuseha", "bolegha" liring**
Séni misralargha tizip yaratti
Uyghurche ghezelning nemunisini.
Sining bilenmu
Nawayi tizip bexsh etti elge
Ésil menilerning xezinisini***,
Namayish qildi yüksek choqqida
Dastanchiliq tentenisini.

Sen bolghachqa,
Tughdi Zelilini Yerken diyari
(Uning ghezilige talay shairning
Muxemmes baghlashqa**** tutti xumari).

Sen bolghachqa,
Newbiti shundaq güldeste tizdi,
Xushbuyi xuddi Xoten ipari.
Sen bolghachqa,
Xirqitining sulmidi güli,
Qalmidi sayrashtin toxtap Bulbuli,
Gum bolmidi Gumnam munari.
Sen bolghachqa,
Mangdi ulap dastan yolini
Nazim Bilal hemde Nézari

Sen bolghachqa,
Millet namini yangratqan "Uyghur",
Sayramining pushti Armiye
Meripetke ündep yurtini,
Yéqip jahaletke isyan otini
(Bolup shéhit hem yérim shéhit),
Achti shéiriyetning yéngi bétini.
Sen bolghachqa,
Xantengrining bulbuli Lutun,
Küylidi bahar elchisi bolup
Markisizim heqiqitini...

Ey, bibaha ana tilimiz,
Sendin angliduq
Danalarning nesihitini,
Ejdatlarning wesiyitini.
Sen arqiliq chüshenduq éniq
Tarixning qanuni, bisharitini
We inqilap dalalitini.
Shunga qoghliduq zulmetni söküp,
We sen bilen alqishlar töküp,
Quchtuq azatliq paraghitini.

Ana tilim,
Ömür kördüng shunche köp yil sen,
Berding bizge nurghun eqil sen.
Ezeldin béri
Qelbimizning eziz wekili iding,
Biz mewjut ikenmiz,
Yenila shundaq eziz wekil sen,
Mewjutliqimizgha eng chong delil sen.
Biz bügün yéngi menzilge mangduq,
Senmu jewher élip jimi zuwandin
Béyip,téximu bolghin ésil sen.

Ana tilim,
Söyimen séni,
Sen ömrümning jimi zinniti.
Yayraydu jénim,
Anglisam séni bay-uz-pak péti.
Qaxshaydu jénim
Yépishsa sanga maymun illiti.
Téximu har kélidu manga
Tapsa inawet orilip sanga
Kazzaplarning ighwa-töhmiti,
Bishemlerning hazazulliqi,
Aldamchilarning saxta himmiti,
Oghrilarning haram oqiti.

Lékin biz yene imin shuninggha:
Insaniyet tapar kamalet.
Deydighinini haman dep bolup,
Ujuqidu axir let bolup
Eqil aldida xunük jahalet,
Pakliq aldida mesh'um qabahet.
Ene shu chaghda,
Qilar tentene
Insan tilida rawan letapet.

Ana tilim,
Chillaydu séni
Til dunyasining bes-bes munbiri,
Yiltizing ching séning,
Zémining munbet,
Miwengge téximu tolidu sherbet
Qanche perwish eyligenséri.
Öskensiri eqil zoqimiz,
Öchüp nadanliq ghelde-gheshliri,
Jilwilinidu sende mukemmel
Semimiyetning süzük sadasi,
Pen ipadisi,
Sen'et teswiri...
Ah, andaq bolmisa,
Nime digülük,
Yaratmisa tarix tehriri?
Bu biz üchün ölüm emesmu?
We "Nes bastimu séni?" démesmu,
Qebride yétip Mehmut Qeshqiri...

1985-yili april
_________________________

* Bext name --- QUTATGHU BILIKni közde tutidu
**Fuseha --- til saheside güzel uslupqa ige;
bulegha --- toshuq,kamaletke yetkendigen menide, Elshir nawayi öz waqtida Sekkaki, Lutfilarni Uyghur ibaratining fusehasi, we türük elfazining buleghasi dep atighan idi.
*** Bu yerde Nawayining XEZAINULMEANI namliq diwani közde tutulidu.
**** Shair zelilining bir qisim ghezellirige öz dewride bir qanche Uyghur-Özbék shairliri muxemmes baghlighan.

Tiyipjan Éliyupning YANTAQ namliq toplimidin élindi.

+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+

Meylimu?
__________

Kelmek bolup sen kelmiding, söz bolsa yalghan meylimu?
Weslingge imkan bermiding, köydürse hijran meylimu?

Körmey séni bighem idim, azade-xatirjem idim,
Baghlap eqide men sanga, bolsam perishan meylimu?

Ishqing ozuq, könglüm zimin, ahim shamal, yashim yéghin,
Eylep ékinni perwirish, ach qalsa déhqan meylimu?

Men eyminip gep achmighan, bu qissini sen bashlighan,
Epsus, téxi pütmey turup yirtilsa dastan meylimu?

Külgen iding sen gül bolup, men sayrighan bulbul bolup,
Bulbul kétip quzghun'gha jay bolsa gülistan meylimu?

Aldan'ghining tülkige, qoydung méni hem külkige,
Aldamchi yirtquch aldida xarlansa insan meylimu?

Méhringge men layiq idim, lewzing'ge chin sadiq idim,
Sadiqliqimdin xarlinip, örtense wijdan meylimu?

Töhmette teswirlep méni, aldamchi azdurdi séni,
Bu manga tursa ayan, yürsem xiraman meylimu?

Kim xar-nadanliqtin hayat tapqan, choqum tartar ziyan,
Sen ayrilip desmayidin, qilsang pushayman meylimu?

+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+

Yighlima
_________

Ich-ichingdin örtinip ah, ey qelemqash yighlima,
Közliringdin munchilik köp aqquzup yash yighlima.

Yighidin adem tesella tapsa, meyli yighlisang,
Lékin hergiz köz yéshi bolmas yölekdash, yighlima.

Shu yigit gül berdi, dep sen aldirap külgen iding,
Külmisun xeq, emdi namert atti dep tash, yighlima.

Til bilen dilni hemishe bir tutash dep oyliding,
Hemminingla til-dili bolmaydu oxshash, yighlima.

Yarishimliq xoy, diding yigit bengwashliqini sen,
Séni yighlatqangha xushtu kespi bengwash, yighlima.

Kök chimen dep yügriding yalang ayaq, sayda tiken,
Yingne sanjip alghiche ber emdi berdash, yighlima.

Bayqighin, köptur muhebbet kochisining oy-döngi,
Emdi bolghay ibriting bashlamchi-yoldash, yighlima.

+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+

Aldida
_______

Ey güzel, qedringni bil, bash egme altun aldida,
Xarlima altun boyungni saxta durdun aldida.

Sen iding goya qizilgül, esli bulbul ashiqi,
Kim échinmaydu shu gül xar bolsa quzghun aldida.

Kim muhebbetni oyun chaghlap külüshni oylisa,
Külkige qalghay özi hettaki maymun aldida.

Leylini set dep mazaq qilghuchining közi bölek,
Emma undin özge öz bolghanmu mejnun aldida.

Bolmisa gerche méghiz, posti uning exlet shakal,
Xuddi shu her nersining sheklimu mezmun aldida.

Aylinarmish diwimu ziba senemler jinsige,
Lékin insaniy muhebbet xes u mel'un aldida.

Chin muhebbet qudriti aldida meghlup saxtiliq,
Tülkining saq qalmiqi mumkinmu kelkün aldida?

+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+*+