Uyghur Zamani
*
I.N. Aptap
ئۇيغۇر زامانى
Uyghur Zamani ____
Uyghurlar dunyada keng tonulidighan zaman;
Uyghur naxsha-küyliri jahanda keng tarqilidighan, moda bolidighan zaman;
Uyghurlar yashawatqan zimin qaytidin Jahan Bazarigha aylinidighan zaman!
*
Uyghurlar gerche Junggoda bir "azsanliq millet" bolsimu, biraq, Dunya miqyasidiki 5000din artuq tilda sözlishidighan milletler (buning ichide "millet" dep étirap qilin'ghinimu 2000din artuq) arasida 50 nechchinchi orunda turidu.
Uyghurlar uzaq zamanlardin tartip ichkiy quruqluqta, yeni, dengizdin yiraq, ahale tarqaq (buni bir tereptin shu zimindiki nisbiy su azliq, ikkinchidin köchmen turmush belgeligen) bolghan sharaitta yashap kelgen. Yashash muhitidiki asansizliq we turmushtiki yalghuzluq Uyghur xelqini neghme-nawagha hérismen qilghan. Buni chüshinish nahayiti asan __ müshkül turmush muhiti we keng zimin ata qilghan yalghuzluq tuyghusi bilen toxtimay küresh qilishqa giriptar xelqimiz, peqet naxsha-küyler arqiliqla özining psixikasini tengshiyeleydu! Hetta Uyghurlar Islam dinigha kirishtimu, "Neghme-nawa we bashqa sen'et türliridin qol üzmeslik"ni shert qilip kirgen iken. Shunga Uyghurlar sanaqsiz güzel küylerning sahibidur, bolupmu Uyghur Xelq Naxshaliri uzun zamanlarda xelqning üzlüksiz ilghashi, mukemmellishidin ötken.
Ademning iqtidari köp tereplimelik bolup, ashu köp iqtidarlar ichide eng yuquri derijede tereqqiy qilghan melum bir yaki ikki xil iqtidar, kishini jemiyetke tonutidu. Melum bir milletmu, oxshashla, özidiki alahide xislet-iqtidar arqiliq jahan'gha tonulidu. Uyghurlarni dunyagha tonutidighan "milliy iqtidar"larning biri, hich bolmighanda bügünki ehwalimizda, elwette naxsha-muzikadur! Yaqinqi bir mezgilde, naxsha-küylirimizde mung terkibi artip ketti, urghup turghan roh kemip ketti, buning sewebi hemmege ayan! Biraq, rohiyetimizni urghitish üchün, naxsha-küylirimiz yenela aldida mangishi zörürdur! (Qaysi bir jhornaldin körishimche, yol yaqasida yatip qalghan, yardemge muhtaj bir kishige kim qol sunidu? dégen sualning A, B ikki xil jawabidin, B jawap toghra bolidiken: A. Yénik musika anglap keliwatqan bir yigit; B. Jez muzikasi anglap keliwatqan bir yigit.) Rohiyetimizni urghitayli!
Millitimizning yene bir iqtidari __ soda-sartiq ishliri __ bolup, bu xil iqtidar tarixta bir mehel millet nami "Sart"ning ishlitilishigimu sewep bolghan.
Elwette, bu ikki milliy iqtidarning tughma ipadelinish sewiyesi bilen mesile hel bolmaydu! Buning üchün choqum kichikidin sistémaliq terbiye körgen, hazirqi zaman kespiy bilimliri bilen qorallan'ghan bir top sen'etkarlirimiz, sodagerlirimiz, karxanachilirimiz bolushi kérek!
Ejdatlirimiz yashighan zimin "Yipek Yoli"ning merkezige __ dengiz qatanashi téxi achilmighan, insanlar öz'ara alaqe we soda munasibetliridiki birdin bir yol, quruqluq yoli, bolghan ashu zamanlardiki Asiyawropa quruqliqining merkezige __ jaylashqan. Bu xil ehwal, eyni zamanda, Ziminimizning Xelq'ara Bazar bolush teghdirini belgeligen.
Dunyada dengiz qatnashining omumlishishigha egiship, tennerxi töwen, yük toshush miqdari yuquri bolghan Dengiz Soda Yolining shekillinishi bilen, eslidiki "Quruqluq Xelq'ara Bazari" tarqap ketken.
Quruqluq qatnashi qaytidin ewzellik körsetishke bashlighan, hawa qatnashi toluqlima rol oynap, kishilerning menzilge yetmeki asanlashqan, hetta Yershari bir "kent"ke aylan'ghan bügünki künde, Ziminimizde "Quruqluq Xelq'ara Bazari"ning qaytidin ronaq tapishi bir muqererliktur.
Zaman bizni kütmekte!
Undaqta, biz shu Uyghur Zamani üchün teyyar bolduqmu?
