Termeler: AnaTil

AnaTilni Asrashqan Özimiz Mes'ul

Tor söhbetliridin termiler

*

Aptap:

Bu qaysi tilgha terjime qilghiningizkin(?)

iptida,
intiha,
wajib,
mizan,
perpugh,
... ... ...

Yuquriqi sözler ichide "wajib", "mizan" degenlerni bilgendek qildim, qalghanlirini asasen bilmeydikenmen.

Tilimizda yat tillardin kirgen nurghun sözler öz sözlirimizge kün bermey yürmekte: "lekin" (Erepche), "emma" (Parsche)lar aldida "biraq"qa kün yoq; "tepekkur" degen uzun paytima aldida "oy" bichare; "sherq (meshriq)", "gherp (meghrip)"lerning zulmidin "ürüng", "qara"lar erwahqa aylan'ghan; "qelb" (Erepche), "dil" (Parsche)lardin "köngül"ge shepqet yoq!
____________________
 
Alwun:
2010-09-20

Bashqa xelqning tarixiy esiri bolsimu, uni tilimizda ipadileshte uningda eks etken turmush Uyghurning islamgha kirishidin ilgiriki dewrge toghra kelgen iken, islamdin kéyinki atalghulardin xaliy uslubta terjime qilinsa tolimu yaxshi bolghan bolidu, dep oylaymen. Bu qiyin ish bolsimu, éghir körmey izdinilse, terjime jeryanida ana tilimizning sapliqi üchün qoshulghan töhpe bolghusi. Buradirimiz dégendek bir mochen'ge neqla bir mochen toghra kelse yaxshi, riyalgha ayriwashlinip qalmasliqi qimmetlik, dollar, rubligha hem...  

____________________
 
ErkmanDadxah:
2010-09-21

Alwun'gha Jawap: Bir chaghda buraderlerning isim Erebtin kirgen bolsimu hazir bizde Uyghurchilashti, dep yazghanliqliri yadimda! 

Biraq, buyruq   qamchisi changgilimda-changgilinglarda yoqturler! Yat tillardin kirgenni yoq qilish choqum qoldin kélidu , biraq u chaghda 55 yüz ming yüenlik Xenche pütükni shuninggha teng Uyghurche pütük qilish yoq ishturler ... u chaghda siz-biz ana til ornida körgen bu til til bolmay qalurler ...

puqra basmisining bashi (atini Uyghurche atashqa söz chiqmidi) ... boldila, yüz minglap sözliki bar sap Uyghurche sözlük tüzülse andin yazmisam söz tapalmidim ...  

____________________
 
Alwun:
2010-09-21

 

Héchbolmighanda yuqirida Aptap buradirimiz qatargha tizip körsetken atalghular "Intiha, iptida..." wahakazalar Uyghur jamaetchiliki asasen chüshenmeydighan, éniqi asas lughet terkibide yoq we bolushiningmu hajiti yoq sözlerdurler, shunga undaq erebiy sözlerdin bash tartmaqni köngülge mehkem ornatquluq. Bundaq atalghularni Perhat Jilan ependi "Mehmut Qeshqeriy" yaki "Idiqut Yultuzi" romanliridimu ishletmigen bolushi mumkin (men téxi uni oqup ülgürmidim), ishqilip bu nahayiti qol tutidighan terjime bolidighanliqi körünüp turidu. Xéli kéyinki dewrge tewe bolsimu, terjime romanlardin "Su Boyida" örnek yaki terjimige ilhamchi bolushi mumkin. 

Yüzde-yüz Uyghurche qilish birer ademning tirishchanliqi bilen wujudqa chiqarghili bolidighan ish emes, elwette. Biraq, Erebiy-Parisiy atalghulardin imkaniyetning bariche saqlinishmu zor tirishchanliq we tilgha bérilgen ehmiyetni eks ettürüp béridu! Terjime yérim ijadiyet déyilidughu, bu jeryanda topa bésip ketken kona kitablarning topisini püwlimey ish pütmise kérek. Kona kitablardiki chang-tozan burundin kirse salametlikke paydisi tégemdu-yoq, bu heqte izdinip körsek bolidu. Terjimge paydisi tégishi sheksiz.  

____________________
 
ErkmanDadxah:
2010-09-21

"Alwun：Aghdarma yarim yaritish bolmastin qayta yaritishtur."

Natayin, Newaiy tilini bilgen ademning bilmesliki mumkin emes! 
 
Aghiynilerning yol körsitishi bilen "shang töre desturi"ni "shang töre tüzüki"ge özgerttim, emdi denglarchu "lü buwéy tepsiri"ni néme deymen? "iptida"ni "bashlinishi" Désem "intiha"ni "tügenchisi yaki axiri" demdimen? "erbabbeg"ni qandaq alghuluq? "bash wezir, wezir, san'ghun, kahbégi, waliy, ambal, bash teptish, teptish, erkanbeg, seltenet, emirleshker..." Bunimu tüzetsem qandaq alsam bolidu? Biraq bularni ilgiri békitiwétishken iken. Mutepekkurnichu? Höküma-hökümdarnichu? Danishmennighu biligchi, mutexesis ish bilgüchi
... Bek köpoy aghiyniler, buninggha basmabashi, békitküchi maqul dermu? 55 yüzming xetlikni qayta ishle, dése nedégülükoy buraderler?   

____________________
 
Aptap:
2010-09-22

ErkmanDadxah Jawap:

Hey burader, artuqche ganggirap yürmeng!

Mening degenim, esli Uyghurche (yeni, hazirqi tilimizda ishlitilidighan, biraq bulunglarda turup qalghan) sözlerni qozghitip ishqa salish kerek, menedash sözlerning ichide aldi bilen öz til yiltizlirimizgha yol bermek kerek.

Tilimizdiki "sanaqsiz" Erep-Pasr sözlirini chiqirip tashlash bir exmeqliq. (Bundaq ishni enyi waqtta Osman Türkliri bir qatim qilghan, aqiweti bizler "Türkche"ni chüshenmeydighan halet shekillendi.) Söz terkibimu qan terkibige oxshash bolup, hemme adem chüshineleydighan (awam terepidin qobul qilin'ghan) bolushning özi _ özimizning boldi degen gep! 

"Mutepekkur" sözi gerche omumlashqan bolsamu, men uning ornigha "oychi" dep söz yasap ishletishni quwwetleymen.

"-chi" qoshumchi nahayiti küchlük bolup, uni ishletip nurghun sözlerni yasash mumkin. TÜRKIY TILLAR DIWANI'da "yolchi" degen bir söz xatirelen'gen. Uning menesi biz hazir ishletidighan "yol bashlaghuchi" bilen opmu oxshash _ yolning ehwallirini pishshiq bilidighan, yeni qandaq mangish, nimelerge diqqet qilish degendek ishlarda bashqalargha yitekchilik qilalaydighan ademni körsetidu.

"Yolchi" degen sözning neqeder yaxshi bir söz ikenlikini oylaghanimda, "mutepekkur" degen uzun ejnebiy atalghuni peqet ishletkim kelmeydu _ "oychi" nime degen belen söz!.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

 

Alwun:

... karbon töt oksidining qoyuqluqi éship, oksigénning qoyuqluqi özlüksiz töwenleydu ... 

Aptap:

 
Burader, sen yazghan nerside nuxsan körülse bashqiche turidiken: Aldi bilen, "özlüksiz" emes, "üzlüksiz" (buni sen burunmu bir nechche yerde shundaq xata ishletken iding); yene biri, "qoyuqluq" bolmasliqi kerek (buni belkim sendin körgili bolmas _ lughetlerdimu ashundaqtek turidu), toghrisi "quyuqluq". Bu söz esli qélip bilen bir nerse (misalen, kések) quyushqa teqliten yasalghan söz bolup, "bosh orun yoq bolush derijesi" degenni bildüridu. 
 
Alwun:
2010-09-22

Rehmet, özgertip qoydum. Qoyuqluq dégen sözge kelsek, lughette rastla ashundaq, shundaq bolsimu uni ölük halda asas qiliwélishim toghra bolmighan. Uni mushundaq "emeliyet"lerde tüzitip ishletsek, "nezeriye"ge asas bolghusi. Imlada mende azraq hökümetsizlik bash kötürgili turdi, chünki tilkomning imla özgertish sür'itige özleshtürüsh sür'itim yétishelmigili turdi, shunga toghra kelgende "menpeiti" démey "menpeeti" dep jahilliq bilen éliwatimen.